Khi nhà trường không phải là “lò luyện thi”

Trong một thế giới mà giáo dục thường đồng nghĩa với những cuộc đua khốc liệt về điểm số, bằng cấp và áp lực thi cử (đặc biệt là tại các quốc gia Châu Á), Bhutan nổi lên như một ngoại lệ kỳ lạ. Tại “Vương quốc Rồng Sấm”, mục tiêu tối thượng của giáo dục không phải là tạo ra những cỗ máy kiếm tiền, mà là đào tạo nên những con người hạnh phúc và có trách nhiệm với xã hội.

Bhutan, quốc gia nhỏ bé nằm trên dãy Himalaya, nổi tiếng thế giới với chỉ số Hạnh phúc Quốc gia (Gross National Happiness – GNH). Nhưng ít ai biết rằng, GNH không chỉ là một khẩu hiệu du lịch, nó là xương sống của toàn bộ hệ thống giáo dục Bhutan.

Bài viết này sẽ đưa bạn đi sâu vào từng ngóc ngách của nền giáo dục đặc biệt này, từ những lớp học bắt đầu bằng thiền định, chính sách miễn phí toàn diện, cho đến những thách thức trong thời kỳ hiện đại hóa. Liệu mô hình này có thực sự là thiên đường, và chúng ta có thể học được gì từ họ?

Tổng quan lịch sử: Từ Tăng viện đến Trường học hiện đại

Để hiểu về giáo dục Bhutan ngày nay, chúng ta phải nhìn lại quá khứ.

Giai đoạn trước năm 1960: Giáo dục Tăng viện

Trong hàng thế kỷ, giáo dục tại Bhutan hoàn toàn nằm trong tay các tu viện Phật giáo (Dzong). Đây là hình thức giáo dục truyền thống, nơi các chú tiểu được học về văn học cổ điển, nghệ thuật Phật giáo, triết học và nghi lễ.

• Mục đích: Bảo tồn văn hóa tâm linh và đào tạo tu sĩ.

• Ngôn ngữ: Dzongkha và Choekey (ngôn ngữ cổ điển Tây Tạng).

• Đến nay, hệ thống này vẫn tồn tại song song và được coi trọng không kém gì giáo dục hiện đại.

Sự chuyển mình dưới thời Vua Jigme Dorji Wangchuck

Bước ngoặt lớn nhất đến vào thập niên 1960, khi Đức Vua thứ 3 – Jigme Dorji Wangchuck, người được mệnh danh là “Cha đẻ của Bhutan hiện đại”, quyết định mở cửa đất nước. Ông nhận ra rằng để bảo vệ chủ quyền và phát triển, Bhutan cần tri thức phương Tây.

• Hệ thống trường học kiểu phương Tây được xây dựng.

• Giáo viên từ Ấn Độ và các nước nói tiếng Anh được mời đến (đặc biệt là các linh mục Dòng Tên).

• Tiếng Anh được chọn làm ngôn ngữ giảng dạy chính thức bên cạnh tiếng Dzongkha. Đây là một quyết định táo bạo giúp người Bhutan ngày nay có trình độ tiếng Anh tốt bậc nhất khu vực Nam Á.

Triết lý GNH: “Giáo dục Xanh” và Giá trị cốt lõi

Đây là phần làm nên sự khác biệt của giáo dục Bhutan so với phần còn lại của thế giới.

Giáo dục vì Hạnh phúc Quốc gia (GNH)

Tại Bhutan, Bộ Giáo dục lồng ghép 4 trụ cột của GNH vào chương trình học:

1. Phát triển kinh tế bền vững và công bằng.

2. Bảo tồn và phát huy văn hóa.

3. Bảo vệ môi trường.

4. Quản trị tốt.

Học sinh không chỉ học Toán hay Lý, các em học cách “biết đủ”, cách sống hài hòa với thiên nhiên và tôn trọng người khác.

Mô hình “Trường học Xanh” (Green Schools)

Cựu Bộ trưởng Giáo dục Thakur S Powdyel là người khởi xướng phong trào “Green Schools for Green Bhutan”. Tuy nhiên, “Xanh” ở đây không chỉ là trồng cây.

• Xanh về trí tuệ: Tư duy sắc bén nhưng nhân văn.

• Xanh về xã hội: Học cách làm việc nhóm, chia sẻ.

• Xanh về văn hóa: Mặc trang phục truyền thống (Gho cho nam và Kira cho nữ) đến trường mỗi ngày.

• Thực hành: Nhiều trường học ở Bhutan có vườn rau riêng. Học sinh tự tay trồng trọt, thu hoạch và sử dụng nông sản đó cho bữa ăn trưa của mình. Đây là bài học thực tế về nông nghiệp và lòng biết ơn thực phẩm.

Thiền định trong trường học

Một ngày học tại Bhutan thường bắt đầu bằng một phiên thiền ngắn.

• Tất cả học sinh và giáo viên cùng ngồi yên lặng, tập trung vào hơi thở.

• Mục đích là giúp tâm trí tĩnh lặng, giảm căng thẳng và tăng khả năng tập trung trước khi tiếp thu kiến thức mới.

• Điều này giúp giảm thiểu đáng kể tình trạng bạo lực học đường và bắt nạt tại các trường học Bhutan.

Cấu trúc hệ thống giáo dục tại Bhutan

Mặc dù mang đậm triết lý Phật giáo, cấu trúc trường học tại Bhutan lại khá tương đồng với các nước phương Tây và Ấn Độ.

Giáo dục Phổ thông (General Education)

Hệ thống giáo dục chính quy bao gồm các cấp bậc sau:

• Mầm non (Pre-primary – PP): Bắt đầu từ 6 tuổi (trẻ em Bhutan vào lớp 1 muộn hơn so với Việt Nam).

• Tiểu học (Primary Education): Từ lớp PP đến lớp 6.

• Trung học cơ sở (Lower Secondary): Lớp 7 đến lớp 8.

• Trung học phổ thông (Middle & Higher Secondary): Lớp 9 đến lớp 12.

Kỳ thi quan trọng: Tại lớp 10 và lớp 12, học sinh phải trải qua kỳ thi quốc gia (BCSE và BHSEC). Kết quả của kỳ thi lớp 12 sẽ quyết định các em có được nhận học bổng của chính phủ để vào đại học hay không.

Giáo dục Đại học (Tertiary Education)

Trường đại học lớn nhất và danh tiếng nhất là Đại học Hoàng gia Bhutan (Royal University of Bhutan – RUB). RUB bao gồm nhiều trường cao đẳng thành viên trải dài khắp đất nước, mỗi trường chuyên về một lĩnh vực:

• Sherubtse College: Khoa học xã hội và nhân văn (lâu đời nhất).

• College of Science and Technology (CST): Kỹ thuật.

• Royal Thimphu College (RTC): Trường tư thục đầu tiên nhưng có chất lượng quốc tế (nơi thu hút nhiều sinh viên nước ngoài).

Giáo dục Kỹ nghề (TVET)

Nhận thấy tình trạng thừa thầy thiếu thợ, chính phủ Bhutan đang đẩy mạnh hệ thống các Viện Đào tạo Kỹ thuật (TTI) để dạy nghề sửa chữa ô tô, điện, xây dựng và du lịch cho thanh niên.

Những đặc điểm “độc nhất vô nhị” của trường học Bhutan

Giáo dục hoàn toàn miễn phí

Hiến pháp Bhutan quy định nhà nước phải cung cấp giáo dục miễn phí cho đến hết lớp 10. Tuy nhiên, trên thực tế, học sinh được miễn học phí cho đến hết lớp 12.

• Học sinh ở các vùng sâu vùng xa được cung cấp sách giáo khoa, bữa ăn và chỗ ở nội trú miễn phí tại trường.

• Ngay cả khi lên đại học, những sinh viên xuất sắc vẫn được chính phủ đài thọ toàn bộ chi phí ăn ở và học tập.

Tiếng Anh là ngôn ngữ giảng dạy (Medium of Instruction)

Khác với Nhật Bản, Hàn Quốc hay Việt Nam, ở Bhutan, mọi môn học (Toán, Khoa học, Địa lý…) đều được dạy bằng Tiếng Anh ngay từ lớp 1.

• Tiếng Dzongkha (ngôn ngữ quốc gia) chỉ được dạy như một môn học độc lập.

• Điều này giải thích vì sao hướng dẫn viên du lịch hay người dân Bhutan có thể giao tiếp tiếng Anh cực kỳ trôi chảy với ngữ điệu dễ nghe.

Không có “học thêm” tràn lan

Văn hóa dạy thêm học thêm không phổ biến tại Bhutan như ở Việt Nam. Thời gian sau giờ học thường được dành cho thể thao (bóng đá, bắn cung), phụ giúp gia đình hoặc các hoạt động cộng đồng. Tuy nhiên, áp lực thi cử vào đại học đang dần khiến các lớp học thêm xuất hiện nhiều hơn tại thủ đô Thimphu.

Du học Bhutan: Cơ hội nào cho sinh viên Việt Nam?

Bạn có bao giờ nghĩ đến việc du học tại Bhutan? Đây là một thị trường ngách cực kỳ thú vị.

Tại sao nên chọn Bhutan?

• Môi trường tiếng Anh: Cơ hội rèn luyện tiếng Anh trong môi trường học thuật 100%.

• Yên bình và An toàn: Không có tệ nạn, môi trường trong lành, lý tưởng cho việc nghiên cứu và chữa lành.

• Chi phí hợp lý: Rẻ hơn nhiều so với du học Âu Mỹ hay Singapore.

• Trải nghiệm văn hóa độc bản: Sống trong nền văn hóa Phật giáo Kim Cương Thừa đậm đà.

Royal Thimphu College (RTC) – Điểm đến hàng đầu

RTC là ngôi trường liên kết với nhiều đại học quốc tế (như Wheaton College ở Mỹ).

• Ngành học: Nghiên cứu môi trường, Văn học Anh, Phát triển bền vững, Kinh doanh.

• Sinh viên quốc tế: RTC đón nhận sinh viên từ khắp nơi trên thế giới. Ký túc xá hiện đại, tiện nghi.

• Thủ tục: Visa du học Bhutan dễ dàng hơn visa du lịch rất nhiều. Bạn được cấp Permit dài hạn trong suốt quá trình học.

Chi phí tham khảo

• Học phí: Khoảng 2.000 – 3.000 USD/năm (tùy ngành).

• Sinh hoạt phí: Khoảng 200 – 300 USD/tháng.

• Tổng chi phí một năm du học Bhutan chỉ tương đương với học phí một trường quốc tế tại Việt Nam.

Bài học từ Bhutan: Giáo dục không chỉ là đổ đầy chiếc bình

William Butler Yeats từng nói: “Giáo dục không phải là đổ đầy một chiếc bình, mà là thắp lên một ngọn lửa.” Bhutan dường như đang làm rất tốt việc giữ cho ngọn lửa ấy cháy một cách bền vững.

Từ mô hình của Bhutan, chúng ta rút ra được những bài học quý giá:

1. Cân bằng là chìa khóa: Kiến thức quan trọng, nhưng sức khỏe tinh thần và kỹ năng cảm xúc (EQ) cũng quan trọng không kém.

2. Giữ gìn bản sắc: Hiện đại hóa không có nghĩa là vứt bỏ truyền thống. Việc học sinh Bhutan mặc Gho và Kira nói tiếng Anh trôi chảy là minh chứng hùng hồn nhất.

3. Tôn trọng thiên nhiên: Giáo dục môi trường phải đi vào thực tế đời sống chứ không chỉ nằm trên sách vở.

Tuy nhiên, Bhutan cũng dạy chúng ta rằng không có mô hình nào là hoàn hảo. Việc cân đối giữa lý tưởng hạnh phúc và nhu cầu cơm áo gạo tiền trong nền kinh tế thị trường vẫn là bài toán khó mà họ đang phải nỗ lực giải quyết mỗi ngày.

Kết luận

Hệ thống giáo dục Bhutan, với tất cả sự độc đáo và những khiếm khuyết của nó, vẫn là một nguồn cảm hứng lớn cho thế giới. Nó nhắc nhở chúng ta rằng đích đến cuối cùng của việc học không chỉ là GDP, là thu nhập, mà là khả năng cảm nhận hạnh phúc và sống có ích.

Nếu bạn đang tìm kiếm một trải nghiệm giáo dục khác biệt, hoặc đơn giản là muốn du lịch đến một nơi mà tri thức đi đôi với sự bình an, Bhutan chắc chắn là điểm đến không thể bỏ qua.

Bạn đã sẵn sàng khám phá Bhutan chưa?