Nếu bóng đá là môn thể thao vua của thế giới, thì tại Vương quốc Rồng Sấm, bắn cung (Datse) chính là “vị vua” không ngai. Tại Bhutan, bắn cung không đơn thuần là một cuộc thi đấu thể thao để phân định thắng thua. Nó là một lễ hội, là nghi thức tôn giáo, là nơi gắn kết cộng đồng và là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của quốc gia hạnh phúc nhất thế giới này.

Khi đặt chân đến Bhutan, hình ảnh đầu tiên có thể khiến bạn ấn tượng không phải là những tu viện cheo leo trên vách núi, mà là tiếng hò reo vang vọng từ những bãi đất trống, nơi những người đàn ông trong trang phục truyền thống Gho đang say sưa với cây cung và mũi tên.

Hãy cùng KNV đi sâu vào tìm hiểu môn thể thao độc đáo này để hiểu tại sao du khách quốc tế lại mê mẩn Datse đến vậy.

1. Nguồn gốc lịch sử: Từ vũ khí chiến tranh đến biểu tượng quốc gia

Vào năm 1971, khi Bhutan gia nhập Liên Hợp Quốc, bắn cung chính thức được tuyên bố là môn thể thao quốc gia. Tuy nhiên, mối duyên nợ giữa người Bhutan và cây cung đã bắt đầu từ hàng ngàn năm trước.

Vũ khí bảo vệ độc lập

Trong lịch sử, Bhutan là một quốc gia nhỏ bé nằm kẹp giữa hai “gã khổng lồ” là Ấn Độ và Tây Tạng. Để bảo vệ chủ quyền, người Bhutan đã phát triển kỹ năng bắn cung thượng thừa. Những mũi tên tẩm độc cây ô đầu (aconite) từng là nỗi khiếp sợ của quân xâm lược Tây Tạng trong thế kỷ 17 và cả quân đội Anh trong cuộc chiến Duar thế kỷ 19.

Huyền thoại và Tôn giáo

Trong các câu chuyện thần thoại, các vị thần hộ pháp của Bhutan thường được miêu tả cầm trên tay cây cung và mũi tên. Mũi tên không chỉ là vũ khí, mà còn là vật phẩm cúng tế quan trọng để cầu xin sự bảo hộ của thần linh. Ngày nay, dù súng đạn đã thay thế vai trò quân sự, nhưng tinh thần thượng võ của người Bhutan vẫn sống mãi qua từng đường cung trong các lễ hội.

2. Luật chơi “khắc nghiệt” và khác biệt: Thách thức mọi cung thủ quốc tế

Nếu bạn nghĩ bắn cung ở Bhutan giống như bắn cung tại Olympic, bạn đã lầm to. Độ khó của Datse ở một đẳng cấp hoàn toàn khác, khiến ngay cả những vận động viên chuyên nghiệp thế giới cũng phải “toát mồ hôi”.

Khoảng cách không tưởng: 145 mét

Trong khi cự ly tiêu chuẩn của Olympic chỉ là 70 mét, thì các cung thủ Bhutan thi đấu ở cự ly lên tới 145 mét. Để dễ hình dung, khoảng cách này dài hơn cả chiều dài tiêu chuẩn của một sân bóng đá (khoảng 100-110m).

Ở khoảng cách này, mục tiêu trông nhỏ bé đến mức gần như vô hình với mắt thường. Người xem đứng ở đầu bên này thậm chí khó có thể nhìn thấy bia ở đầu bên kia, vậy mà các cung thủ Bhutan vẫn có thể bắn trúng hồng tâm với độ chính xác kinh ngạc.

Bia bắn tý hon

Mục tiêu (được gọi là Karay) là hai tấm gỗ nhỏ, cao khoảng 90cm và rộng chỉ 30cm, được đặt cắm xuống đất. Vùng hồng tâm (Bullseye) cực kỳ nhỏ. Việc bắn trúng một tấm gỗ rộng 30cm từ khoảng cách 145m đòi hỏi kỹ thuật, sức mạnh và khả năng cảm nhận gió tuyệt vời.

Cách tính điểm

• Mỗi đội thường có 11 thành viên (có thể thay đổi tùy quy mô giải).

• Mỗi cung thủ bắn 2 mũi tên mỗi lượt.

• Bắn trúng bia được 2 điểm.

• Bắn trúng hồng tâm được 3 điểm.

• Điểm số không được cộng dồn đơn giản. Nếu đối thủ bắn trúng bia sau bạn, điểm của họ có thể “triệt tiêu” điểm của bạn (luật chơi khá phức tạp gọi là Zarey). Trận đấu chỉ kết thúc khi một đội đạt đủ 25 điểm trước. Vì thế, một trận đấu có thể kéo dài từ vài giờ đến… vài ngày!

 

3. “Trang thiết bị”: Cuộc chiến giữa Tre Truyền Thống và Carbon Hiện Đại

Tại Bhutan, bạn sẽ thấy sự giao thoa thú vị giữa quá khứ và hiện đại ngay trên tay các cung thủ.

Cung tre (Bamboo Bow)

Đây là loại cung truyền thống, được làm từ một loại tre đặc biệt (giống Bambusa nutans) mọc ở chân núi Himalaya. Cây tre được chọn phải được cắt vào những ngày cụ thể trong năm để đảm bảo độ dẻo dai và tránh mối mọt. Hai đầu cung được làm bằng gỗ trâu rừng hoặc gỗ cứng.

Mũi tên truyền thống cũng được làm bằng tre, với lông cánh (fletching) làm từ lông chim trĩ hoặc diều hâu Monal. Chơi cung tre đòi hỏi kỹ thuật rất cao vì nó không có hệ thống ngắm hay trợ lực.

Cung trợ lực hiện đại (Compound Bow)

Ngày nay, trong các giải đấu lớn như Yangphel Archery Tournament, bạn sẽ thấy đa số cung thủ sử dụng những cây cung trợ lực đắt tiền nhập khẩu từ Mỹ (các thương hiệu như Hoyt, Mathews). Một bộ cung hiện đại có giá từ 1.000$ đến 3.000$ (tương đương 25 – 75 triệu VND) – một gia tài lớn đối với thu nhập trung bình của người dân.

Việc sở hữu một cây cung xịn không chỉ để thi đấu, mà còn là cách đàn ông Bhutan thể hiện địa vị và sự chịu chơi của mình.

4. Không khí trận đấu: “Đặc sản” văn hóa có một không hai

Điều khiến bắn cung Bhutan trở thành trải nghiệm du lịch hấp dẫn nhất chính là không khí trên sân đấu. Nó ồn ào, hỗn loạn nhưng đầy phấn khích.

Nghệ thuật… khiêu khích đối thủ

Trong các môn thể thao quốc tế, khán giả và vận động viên phải giữ im lặng tuyệt đối khi đối thủ thi đấu. Ở Bhutan thì ngược lại!

Khi một cung thủ của đội bạn bước lên vị trí bắn, đội đối phương sẽ làm mọi cách để làm anh ta phân tâm. Họ sẽ đứng gần bia, nhảy múa, la hét, huýt sáo và hát những bài hát châm chọc. Nội dung bài hát thường trêu chọc về khả năng đàn ông, chê bai kỹ thuật hoặc nói rằng “mũi tên của anh sẽ bay đi tìm người yêu cũ thay vì trúng bia”. Đây là cuộc chiến tâm lý thực thụ!

Lễ ăn mừng chiến thắng

Ngược lại, khi một cung thủ bắn trúng bia, đồng đội của anh ta sẽ lập tức ùa ra, vây quanh bia bắn và thực hiện một điệu nhảy ăn mừng truyền thống. Họ hát những bài ca ngợi chiến công, ca ngợi sức mạnh của người bắn và sự bảo hộ của thần linh.

Hình ảnh những người đàn ông mặc Gho, mang giày thể thao Nike/Adidas, nhảy múa hát hò giữa thung lũng là một cảnh tượng văn hóa thú vị mà bạn không thể tìm thấy ở đâu khác.

Rượu Ara và Trầu Doma

Bắn cung ở Bhutan không cấm chất kích thích nhẹ. Rượu Ara (rượu nấu từ lúa mạch/gạo) và bia chảy tràn trong các trận đấu. Các cung thủ tin rằng một chút men say sẽ giúp họ bắn “thăng hoa” hơn và bớt run tay. Bên cạnh đó, miệng họ luôn nhai Doma (trầu cau Bhutan), khiến môi ai cũng đỏ chót, tạo nên vẻ ngoài rất đặc trưng.

Lưu ý cho du khách: Dù không khí rất vui vẻ, nhưng mũi tên bay với tốc độ rất cao và cực kỳ nguy hiểm. Khi xem bắn cung, bạn tuyệt đối phải đứng ở khu vực an toàn được quy định, không tự ý chạy cắt ngang sân đấu.

5. Bắn cung và vai trò xã hội

Gắn kết cộng đồng

Vào các dịp lễ Tết (Losar) hay lễ hội Tshechu, bắn cung là hoạt động bắt buộc. Mỗi làng đều có đội tuyển riêng. Đây là dịp để đàn ông trong làng tụ họp, bàn chuyện làm ăn, chính trị và giải quyết mâu thuẫn. Mọi hiềm khích cá nhân thường được xóa bỏ sau một trận bắn cung và những chầu rượu Ara.

Phụ nữ và Bắn cung

Theo truyền thống, bắn cung là sân chơi độc quyền của nam giới. Phụ nữ tham gia với vai trò cổ vũ, mang đồ ăn và trêu chọc đối thủ. Tuy nhiên, phụ nữ Bhutan có môn thể thao riêng là Khuru (phóng lao) cũng kịch tính không kém.

Trong những năm gần đây, với sự hiện đại hóa, Bhutan đã có những nữ cung thủ xuất sắc tham dự Olympic (như Tshering Chhoden hay Karma), phá vỡ các định kiến cũ và đưa hình ảnh phụ nữ Bhutan ra thế giới.

6. Trải nghiệm bắn cung dành cho du khách Việt Nam

Bạn không cần phải là vận động viên chuyên nghiệp để cầm cung tại Bhutan. Hầu hết các công ty du lịch và khách sạn đều có thiết kế trải nghiệm này cho khách.

• Thử làm cung thủ: Tại các khách sạn resort hoặc các điểm dừng chân như ở Paro và Thimphu, luôn có sẵn cung tre và bia bắn (ở cự ly gần khoảng 20-30m) để du khách trải nghiệm. Hướng dẫn viên sẽ chỉ cho bạn cách cầm cung, cách thả tên sao cho an toàn.

• Xem thi đấu chuyên nghiệp: Sân vận động Changlimithang ở thủ đô Thimphu là “thánh địa” của bắn cung. Vào cuối tuần, nơi đây thường xuyên diễn ra các giải đấu lớn. Bạn có thể ngồi trên khán đài, hòa mình vào tiếng hò reo và chứng kiến những đường cung 145m ngoạn mục.

• Chụp ảnh check-in: Khoác lên mình bộ trang phục truyền thống Gho (cho nam) hoặc Kira (cho nữ), cầm cây cung tre giữa khung cảnh núi rừng hùng vĩ là một concept chụp ảnh “triệu like” mà du khách nào cũng muốn có.

7. Kết luận: Hơn cả một trò chơi

Bắn cung Bhutan phản ánh chính xác tâm hồn của người dân nơi đây: Họ tôn trọng truyền thống bắn cung nhưng không ngại tiếp thu cái mới (dùng cung Mỹ); họ thi đấu hết mình nhưng luôn giữ nụ cười và sự lạc quan (qua các bài hát trêu đùa); họ coi trọng cộng đồng hơn cá nhân.

Đến Bhutan mà chưa xem bắn cung thì coi như chưa thực sự hiểu về đất nước này. Đó là sự pha trộn hoàn hảo giữa kỹ năng, nghệ thuật, tâm linh và niềm vui thuần khiết.

Bạn đã sẵn sàng cho chuyến đi đến Vương quốc Hạnh phúc?